ડૉ. ભુપેન હઝારિકા : ભૂપેન હજારિકાએ તેમના ગીતો દ્વારા ભારતીય સંગીતની દુનિયામાં અભૂતપૂર્વ યોગદાન આપ્યું છે. ભૂપેન હઝારિકા તેમની અસાધારણ પ્રતિભાના કારણે માત્ર ગીતકાર અને સંગીતકાર તરીકે જ નહીં પરંતુ તેમની મૂળ ભાષા આસામીમાં કવિ, ફિલ્મ નિર્માતા અને લેખક તરીકે પણ જાણીતા છે. ભૂપેન હજારિકાએ તેમની ફિલ્મો અને સંગીત દ્વારા સમાજના અનેક ગંભીર મુદ્દાઓ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તે હાથ વડે સંગીત કમ્પોઝ કરતો અને ગાતો. તેથી જ ભૂપેન હજારિકાને કલમ અને અવાજના જાદુગર ગણવામાં આવે છે. ભૂપેનજીએ મહાત્મા ગાંધીનું પ્રિય ભજન “વૈષ્ણવ જન” પણ ગાયું છે.
ડૉ. ભુપેન હઝારિકા જન્મ અને પ્રારંભિક જીવન
ડૉ. ભુપેન હઝારિકાનો જન્મ 8 સપ્ટેમ્બર 1926ના રોજ આસામના તિનસુકિયા જિલ્લાના સાદિયામાં થયો હતો. તેમના પિતાનું નામ નીલકાંત અને માતાનું નામ શાંતિપ્રિયા હતું. તેઓ બાળપણથી જ સંગીતના શોખીન હતા. તેમના શરીરના દરેક છિદ્રોમાં સંગીત હાજર હતું. સંગીત પ્રત્યેનો તેમનો પ્રેમ તેમની માતા તરફથી આવ્યો હતો, જેમણે તેમને પરંપરાગત આસામી સંગીત જનમ ઘુટી તરીકે શીખવ્યું હતું. 12 વર્ષની ઉંમરે તેણે બીજી આસામી ફિલ્મ ઈન્દ્રમાલતી માટે પણ કામ કર્યું.
ડૉ. ભુપેન હઝારિકાએ તેમનું પ્રાથમિક શિક્ષણ ગુવાહાટીથી પૂર્ણ કર્યું હતું. આ પછી તેણે બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીમાંથી પોલિટિકલ સાયન્સમાં ગ્રેજ્યુએશન પૂરું કર્યું. 1949 માં, તેમને શિષ્યવૃત્તિ પર કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરવા મોકલવામાં આવ્યા હતા. જ્યાં તેઓ પ્રિયમવદા પટેલને મળ્યા હતા. જે બાદ બંનેએ 1950માં લગ્ન કરી લીધા હતા. પરંતુ આર્થિક સંકડામણના કારણે તે લાંબા સમય સુધી પરિવાર સાથે રહી શક્યો નહીં. તે પછી તેણે પોતાનું જીવન સંગીતની દુનિયાને સમર્પિત કરવાનું નક્કી કર્યું.
ડૉ. ભુપેન હઝારિકા લાઇફ જર્ની
ડૉ. ભુપેન હઝારિકા કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરતી વખતે તેણે ફિલ્મો વિશે વાંચ્યું અને જાણ્યું. અહીં તે ફિલ્મના નિર્માતા રોબર્ટ સ્ટેઇન્સ અને રોબર્ટ જોસેફ ફ્લહેર્ટીને મળ્યો હતો. બાદમાં ભૂપેન હજારિકાએ શિકાગો યુનિવર્સિટીમાંથી ફેલોશિપ પણ મેળવી અને લોકસંગીતનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. ભૂપેન હજારિકાને અમેરિકન નેગ્રો સિંગર પોલ રોબેસન સાથે ગાવાનું શીખવા બદલ સાત દિવસની જેલ થઈ હતી. ખરેખર, પોલ રોબેસન અશ્વેતોના અધિકારો માટે લડતા કાર્યકર્તા હતા. આ વ્યક્તિનો ભૂપેન પર એટલો મજબૂત પ્રભાવ હતો કે તેમના ગીત ‘ઓલ્ડ રિવર મેન’ પર, 1964માં, તેમણે બ્રહ્મપુત્રા નદીને સમર્પિત કરીને ‘મનુહે મનુહર બાબે’ ની રચના કરી.
તેમની બંને રચનાઓમાં, શ્રમજીવી વર્ગ મુખ્ય પાત્ર છે, જે તે સમયની પ્રબળ વિચારધારા હતી. પોતાની માતૃભાષા આસામ ઉપરાંત, ભૂપેન હજારિકાએ હિન્દી, બંગાળી સહિત અન્ય ઘણી ભારતીય ભાષાઓમાં ગીતો ગાયને લોકપ્રિયતા મેળવી હતી. ડૉ. ભુપેન હઝારિકાએ તેમના જીવનમાં લગભગ એક હજાર ગીતો અને 15 પુસ્તકો લખ્યા છે. ભૂપેન હજારિકાનું સાહિત્ય સ્વરૂપ તેમના સંગીતમાં એક અલગ જ મધુરતા લાવે છે. હિન્દી ફિલ્મોમાં તેમની સફર 1974માં શરૂ થઈ હતી. ભૂપેન હજારિકાએ 5 નવેમ્બર 2011ના રોજ અંતિમ શ્વાસ લીધા હતા.
ડૉ. ભુપેન હઝારિકા ના સન્માન અને પુરસ્કારો
ભૂપેન હજારિકાને પણ ઘણા પુરસ્કારો એનાયત કરવામાં આવ્યા છે.
- ડૉ. ભુપેન હઝારિકાને 1975માં શ્રેષ્ઠ પ્રાદેશિક ફિલ્મનો રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
- 1992માં તેમને સિનેમા જગતનો સર્વોચ્ચ એવોર્ડ દાદા સાહેબ ફાળકે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
- 2009માં આસોમ રત્ન અને તે જ વર્ષે સંગીત નાટક અકાદમી પુરસ્કાર.
- 2011માં પદ્મ ભૂષણને આ પ્રતિષ્ઠિત પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો.
- 2011 માં, તેમને બાંગ્લાદેશ સરકાર દ્વારા મુક્તિ યોદ્ધા એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.
- 2019 માં, એવી જાહેરાત કરવામાં આવી હતી કે તેમને મરણોત્તર દેશનું સર્વોચ્ચ સન્માન ભારત રત્ન આપવામાં આવશે.
